พระโพธิสัตว์ในท่านั่งครุ่นคิด (Bodhisattva in Pensive Pose)

โดย ศาสตราจารย์ ดร. ปิติ สุคนธสุขกุล

ช่วงเดือนมีนาคม 2557 (March 2014), ผมได้มีโอกาสเดินทางไปสอนหนังสือที่มหาวิทยาลัย Hankyong National University ระหว่างที่พำนักในเกาหลี ผมได้มีโอกาสเดินทางไปตมาสถานที่ต่างๆมากมาย หนึ่งในนั้นคือพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติของประเทศเกาหลีใต้ ในกรุงโซล ซึ่งเต็มไปด้วยสมบัติล้ำค่าต่างๆมากมาย 

ท่ามกลางสมบัติทั้งหลาย มีสิ่งหนึ่งที่ดึงดูดความสนใจของผมในฐานพุทธศาสนิกชนอย่างมาก คือ พระพุทธรูปหล่อทองสัมฤทธิ์ที่เรียกว่า  Bodhisattva in Pensive Pose ซี่งทางพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติของเกาหลีใต้พระพุทธรูปปางนี้หลายรูปและหลายขนาด แต่ที่มีชื่อเสียงเป็นระดับมากมีอยู่ 2 รูป คือ National Treasure No. 78 และ No. 83

รูปหล่อพระโพธิสัตว์สองรูปนี้ถือเป็นสมบัติประจำชาติของเกาหลีใต้ที่มีชื่อเสียงระดับโลกเพราะได้เคยถูกเชิญให้นำไปแสดงในพิพิธภัณฑ์สถานในประเทศสหรัฐอเมริกามาแล้ว (National Treasure No. 83) ซึ่งถือเป็นการออกเดินทางออกจากประเทศเกาหลีใต้เป็นครั้งแรก ซึ่งกว่าจะได้รับอนุมัติให้ถูกนำออกนอกประเทศได้ ทางพิพิธภัณฑ์สถานได้รับการต่อต้านจากประชาชนเกาหลีใต้พอสมควร แต่สุดท้ายก็ต้านทานกระแสความต้องการชื่นชมของคนอเมริกาไม่ได้ โดยนำไปแสดงที่ New York ปลายปีที่แล้วถึงต้นปีนี้ 

ก่อนจะไปในรายละเอียด ผมขอย้อนอดีตให้ฟังเล็กน้อยเพื่อเป็นการปูพื้นเรื่องราว ประเทศเกาหลีใต้ในปัจจุบันเป็นประเทศที่ไม่มีศาสนาประจำชาติครับ เนื่องจากจำนวนประชากรที่นับถือศาสนาและไม่นับถือศาสนามีสัดส่วนที่ค่อนข้างกระจายตัว โดยประมาณตามนี้ นับถือศาสนาคริสต์ 29.2% นับถือศาสนาพุทธ 22.8% และ ไม่ยึดถือศาสนาใดศาสนาหนึ่ง (No Affiliation) คิดเป็น 46.5% ดังนั้นเวลาท่านไปถามคนเกาหลีใต้ว่าศาสนาประจำชาติคืออะไร เขาจะตอบว่าไม่มีครับ

ถึงกระนั้นก็ตาม ประเทศเกาหลีใต้ก็เคยมียุคทองของพระพุทธศาสนาเช่นกัน โดยหากย้อนไปในอดีตช่วงศตวรรษที่ 6 ประเทศเกาหลีใต้ขณะนั้นอยู่ภายใต้ราชวงศ์ซิลล่า (Silla Kingdom) ซึ่งถือเป็นยุคสมัยที่พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองมาก ได้มีการก่อสร้างวัดพุทธขึ้นเป็นจำนวนมาก ศิลปที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนาก็ได้รับการพัฒนาให้มีความสวยงามโดยแสดงออกผ่านทางพระพุทธรูปและรูปหล่อต่างๆ

สำหรับรูปหล่อพระโพธิสัตว์ปางครุ่นคิดนี้ ภาษาอังกฤษตามที่แสดงในพิพิธภัณฑ์ใช้คำว่า Bodhisattva in Pensive Pose หรือคำว่า Maitreya คำบรรยายใต้รูประบุว่าเป็นรูปหล่อของเจ้าชายสิทธัตทะที่ทรงนั่งในท่า dhyāna mudra ซึ่งมีเป็นทางนั่งทำสมาธิโบราณของประเทศอินเดีย โดยมีลักษณะพิเศษคือเป็นท่านั่งบนอาสนะยกสูง ขาซ้ายปล่อยลงจากอาสนะ ขาขวาถูกยกไขว้ขึ้นมาวางบนเข่าซ้าย (ไขว่ห้าง) มือซ้ายวางไปบนข้อเท้าขวา ส่วนมือขวายกขึ้นมาแตะที่หน้า ดวงตาทั้งสองมองต่ำ 
(A classic contemplative pose: one leg pearched up on the other knee, with fingers raised up against the cheek. This pose was derived from the young Indian Prince: Siddhartha Gautama, contemplating the nature of human life.)

National Treasure No. 78

 

National Treasure No. 83

ตามที่ได้เกริ่นนำในช่วงแรก รูปหล่อพระโพธิสัตว์ปางครุ่นคิดของประเทศเกาหลีใต้นั้นมีหลายรูป แต่มีอยู่สองรูปที่มีชื่อเสียงมาก คือ National Treasure No. 78 และ 83 ความแตกต่างของทั้งสองรูปจะอยู่ตรงเสื้อผ้าและมงกุฎที่สวมใส่ โดย No. 78 ซึ่งมีความเก่ากว่าเล็กน้อยมีการแต่งองค์ด้วยเสื้อผ้าและมงกุฏที่มีความงดงามกว่า ส่วน No. 83 เป็นรูปหล่อที่เน้นความเรียบง่าย (ซึ่งสะท้อนถึงอิทธิพลของลัทธิเต๋าที่เข้ามาสู่ประเทศเกาหลีใต้)

เป็นที่เชื่อกันว่าศาสนาพุทธ มีต้นกำเนิดมาจากประเทศอินเดียก่อนที่จะเผยแพร่มายังแถบเอเชียตะวันออกและตะวันออกเฉียงใต้ ดังนั้นถ้ามีรูปหล่อแบบนี้ในเกาหลี ก็แสดงว่าต้องมีรูปหล่อลักษณะเดียวกันทั้งในอินเดีย จีน และ ญี่ปุ่น ผมจึงทำการสืบค้น ก็พบว่ามีจริงๆโดยรูปหล่อส่วนมากจะมีท่าทางคล้ายกันแต่แตกต่างกันในส่วนของเสื้อผ้าและเครื่องประดับ โดยทางอินเดียเน้นเสื้อผ้าและเครื่องประดับที่มีความอลังการงดงาม แต่ในส่วนของเกาหลีและญี่ปุ่นจะเน้นความเรียบง่าย ซึ่งเห็นว่าเมื่อศิลปะเดินทางจากที่หนึ่งยังที่หนึ่ง ช่างศิลปะท้องถิ่นก็จะนำอิทธิพลทางความคิดของตัวเองใส่เข้าไปในงานศิลปะนี้ เมื่องานชิ้นนี้เดินทางไปถึงจีน เกาหลีและญี่ปุ่น ก็ถูกอิทธิพลของลัทธิเต๋าที่เน้นความเรียบง่าย ทำให้รูปลักษณ์ของพระพุทธรูปนี้เปลี่ยนไป

[India] A gray schist,
Gandhara, 2nd/3rd century.

[China] Pair of Bodhisattvas 
in the Pensive Pose (marble), 
Northern Qi period (550-557)

[Japan] 7th century. Wood (red pine);
Kōryū-ji Temple, Kyoto, Japan

References 

[http://elogedelart.canalblog.com/archives/2011/01/05/20053176.html]

[http://www.asiasocietymuseum.org/region_object.asp?RegionID=4&CountryID=12&ChapterID=26&ObjectID=488]

[http://www.metmuseum.org/about-the-museum/now-at-the-met/features/2013/pensive-treasure]